LUR AZPIAN

Desobiratze goiztiarrak Nafarroan

Erakusketa birtuala

Orain berrogei urte ehunka familia nafarrek aski itxaron zutela erabaki zuten. Diktadorea hil eta hiru urte igarotakoan, ohartu ziren errepresioaren biktima izandako ahaideak bilatzea ez zegoela aro politiko berriaren agendan. Eta ekitea erabaki zuten. Hartara, bilerei, antolaketei eta kudeaketei ekin zieten, buru-belarri ekin ere, eta, lan horri esker, 2.000 biktima desobiratu zituzten eta dozenaka omenaldi egin ziren jendaurrean, haien oroimenez eta aldarriz. Eginahal kolektibo horren oroimenari eskainita dago erakusketa hau.

ERREPRESIOA

1936ko ekaineko kolpe militarra azkar gailendu zen Nafarroan, lurraldea giltzarrietako bat izan baitzen hura antolatzeko, Mola jenerala buru aritu zelako kolpea prestatzen. Nafarroan gerra fronterik egon ez bazen ere, matxinoek parrastaka erabili zuten indarkeria; 3.000 pertsona baino gehiago hil eta desagerrarazi zituzten, eta izua zabaldu zuten etsaitzat jotakoen artean: errepublikanoak, sozialistak, komunistak, anarkistak eta euskal abertzaleak. Milaka erail haiei, eta haien senitartekoei, ohartuki eta modu planifikatu batean ukatu zitzaien duintasunez lurperatzeko eskubidea. Hobi ezkutukoetan ehortzi zituzten, osin eta bide-bazterretan, oroigarririk bat ere paratu gabe. Diktadurak ezarritako isiltasun luzearen eta beldurraren ondorioz, oroimenetik galdu dira kokaleku batzuk eta ikaragarri zaila da non dauden jakitea.

DESOBIRATZE GOIZTIARRAK NAFARROAN

Franco hil eta gero, trantsizio politikoa abiarazi zen. Desagerrarazien eta eraildakoen auzia eztabaida politikotik kanpo gelditu zen eta familiei beste isilaldi instituzional luze baten zigorra etorri zitzaien. Gauzak horrela, desobiratzeak senitartekoek eta adiskideek bultzatu zituzten tokietan egin ziren. Nafarroa aitzindaria izan zen desobiratze prozesu kolektibo horretan eta, oro har, 36an eraildakoen memoria berreskuratzean, senitartekoen konpromisoari esker.

Desobiratu ondoren, jatorrizko herrietan hiletak egin ziren. Hilerrira eraman ohi ziren gorpuzkiak. Segizio jendetsu batek eraman ohi zituen desobiraturiko pertsonen gorpuzkiak zeuzkaten kutxak, eta herriko kale nagusietan barrena joaten ziren herriaren kanpo aldeko hilerriraino. Han panteoi errepublikano eraiki berrietan ehortzen zituzten, herriko biktima guztien zerrenda zekarten plaka oroigarriak paratzen zirelarik.

BURUTU GABEKO EGINKIZUNA

XXI. mendearen hasieran beste bulkada bat eman zitzaion desobiratzeen prozesuari, senitartekoen elkarteei eta memoriaren aldeko taldeei esker. Kale egin zuten zenbait miaketaren ondotik, Fustiñanan atera ziren aro berri horretako lehen gorpuzkiak, 2005ean, AFFNA36ren ekimenez. Hurrengo urteetan elkarte eta ikerlari batzuek desobiratze gehiago sustatu zituzten.

Gaur egun, Nafarroako erakundeek sustatzen dituzte desobiratzeak, senitartekoen eta elkarteen konpromisoa berenganatuz horrela. Nafarroako Gobernuaren eta Arantzadi Zientzia Elkartearen arteko hitzarmenaren bidez mamitzen da ardura hori. Desobiratzeetan berreskuratzen diren gorpuzkien azterketa laborategian egiten da, eta lagina bidaltzen Nafarroako Gobernuaren DNA Bankura.

Jeitsi erakusketaren katalogoa pdf formatoan.

TEXTUAK ETA KOORDINAZIOA: César Layana, José Miguel Gastón. ARGAZKIAK: Nafarroako Memoriaren Instituta. Fondoak: Hermanas Aguirre, Josefina Campos, Luis Miguel Escudero, Sebastián Galarreta, Edurne Garde, Heraclio Jiménez, Lucía Moreno, Mª Carmen Moreno, Emilio Ruiz, Emilia Salvatierra. Iruñeko Udal Artxiboa: Arazuri Fondoa. Altaffaylla Kultur Taldea, Txinparta, Clemente Bernard, Unai Beroiz, Patxi Cascante, Iñaki Porto. Mauro Saravia (Lekukoen argazkiak)